Awans zawodowy nauczyciela

Ustawodawca ustalił cztery stopnie awansu zawodowego nauczycieli: 

• nauczyciel stażysta, 
• nauczyciel kontraktowy, 
• nauczyciel mianowany, 
• nauczyciel dyplomowany.

Warunkiem nadania nauczycielowi kolejnego stopnia awansu zawodowego jest  spełnienie wymagań kwalifikacyjnych, odbycie wymaganego stażu zakończonego co najmniej dobrą oceną pracy oraz:

• zdanie egzaminu przed komisją egzaminacyjną – dotyczy nauczycieli stażystów i kontraktowych,
• uzyskanie akceptacji komisji kwalifikacyjnej – dotyczy nauczycieli mianowanych. 

Przebieg stażu

Nauczyciel rozpoczyna staż z początkiem roku szkolnego, nie później jednak niż w ciągu 14 dni od dnia rozpoczęcia zajęć, na swój wniosek skierowany do dyrektora szkoły, z wyjątkiem nauczyciela stażysty, który rozpoczyna staż bez złożenia wniosku. Nauczyciel stażysta przedkłada dyrektorowi szkoły plan rozwoju zawodowego w terminie 20 dni od dnia rozpoczęcia zajęć w szkole. Nauczyciel kontraktowy i mianowany dołączają plan rozwoju zawodowego do wniosku o rozpoczęcie stażu. W przypadku nauczyciela stażysty i kontraktowego opracowują oni plan we współpracy z opiekunem stażu. Dyrektor szkoły zatwierdza plan rozwoju zawodowego w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia zajęć w szkole albo zwraca go nauczycielowi do poprawienia wraz z pisemnym zaleceniem wprowadzenia niezbędnych zmian. Obowiązkiem nauczyciela jest poprawienie planu rozwoju zawodowego zgodnie z zaleceniami i ponowne przedłożenie go dyrektorowi szkoły w wyznaczonym przez niego terminie, nie krótszym niż 3 dni robocze. Dyrektor szkoły zatwierdza poprawiony plan rozwoju zawodowego, uwzględniający jego zalecenia, w terminie 7 dni od dnia jego przedłożenia. W szczególnie uzasadnionych przypadkach, w trakcie stażu, dyrektor szkoły może pisemnie zobowiązać nauczyciela do wprowadzenia zmian w planie rozwoju zawodowego w wyznaczonym przez niego terminie, nie krótszym niż 5 dni. W trakcie stażu nauczyciel może wprowadzać zmiany w planie rozwoju zawodowego za zgodą dyrektora szkoły. Dyrektor szkoły, w terminie 7 dni od dnia przedłożenia zmienionego planu rozwoju zawodowego, zatwierdza ten plan albo zwraca go nauczycielowi do poprawienia wraz z pisemnym zaleceniem wprowadzenia niezbędnych zmian. 

Długość stażu wynosi:

• na stopień nauczyciela kontraktowego – 1 rok i 9 miesięcy, 
• na stopień nauczyciela mianowanego – 2 lata i 9 miesięcy,
• na stopień nauczyciela dyplomowanego – 2 lata i 9 miesięcy.

Nauczyciel kontraktowy może rozpocząć staż na kolejny stopień awansu zawodowego po przepracowaniu w szkole 3 lat, a nauczyciel mianowany – po 4 latach od dnia nadania poprzedniego stopnia awansu zawodowego. Jeśli nauczyciel kontraktowy i mianowany legitymują się wyróżniającą oceną pracy, mogą rozpocząć staż na kolejny stopień awansu zawodowego po przepracowaniu w szkole co najmniej 2 lat od dnia nadania poprzedniego stopnia awansu zawodowego.

O skrócenie stażu o 1 rok może ubiegać się: 

• nauczyciel kontraktowy lub nauczyciel mianowany posiadający co najmniej stopień naukowy doktora,
• nauczyciel kontraktowy, który uzyskał stopień z dniem nawiązania stosunku pracy, bez konieczności odbywania stażu.

Organem właściwym do skrócenia stażu lub przerwy pomiędzy stażami jest wyłącznie dyrektor szkoły, a jego decyzja jest uznaniowa. Decyzja wyznaczająca okres stażu powinna zapaść w odpowiedzi na wniosek nauczyciela. 

Nauczyciel może realizować staż, jeśli zatrudniony jest w wymiarze co najmniej ½ obowiązkowego wymiaru zajęć w przedszkolu, szkole, placówce lub innej jednostce organizacyjnej. Do nauczyciela zatrudnionego w kilku szkołach, który w żadnej z tych szkół nie jest zatrudniony w wymiarze co najmniej ½ obowiązkowego wymiaru zajęć, łącznie jednak wymiar jego zajęć stanowi co najmniej ½ obowiązkowego wymiaru zajęć dla danego stanowiska, organ sprawujący nadzór pedagogiczny wyznacza dyrektora szkoły, który wykonuje czynności związane z odbywaniem stażu przez nauczyciela, w tym powołuje opiekuna stażu, dokonuje oceny dorobku zawodowego nauczyciela oraz wskazuje nauczycielowi właściwego dyrektora szkoły lub właściwy organ do złożenia wniosku odpowiednio o postępowanie kwalifikacyjne lub egzaminacyjne.

W przypadku nieobecności nauczyciela w pracy z powodu czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby, zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy lub urlopu innego niż urlop wypoczynkowy, trwającej nieprzerwanie dłużej niż miesiąc, staż ulega przedłużeniu o czas trwania tej nieobecności. W przypadku nieobecności dłuższej niż rok nauczyciel zobowiązany jest do ponownego odbycia stażu w pełnym wymiarze. W przypadku nieobecności nauczyciela w pracy z powodu urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego lub urlopu ojcowskiego, staż ulega przedłużeniu o czas trwania tej nieobecności. W przypadku gdy łączny czas nieprzerwanej nieobecności w pracy z przyczyn wymienionych powyżej jest dłuższy niż rok i 6 miesięcy, nauczyciel jest zobowiązany do ponownego odbycia stażu w pełnym wymiarze. 

Nauczyciel kontraktowy może przerwać staż na swój wniosek w każdym czasie. W przypadku ponownego rozpoczęcia stażu, odbywa go w pełnym wymiarze.

Nauczycielom kontraktowym i mianowanym, którzy w okresie trwania stażu zmienili miejsce zatrudnienia, do stażu zalicza się okres dotychczas odbytego stażu, jeżeli podjęli zatrudnienie w szkole nie później niż 3 miesiące po ustaniu poprzedniego stosunku pracy i za okres dotychczas odbytego stażu otrzymali co najmniej dobrą ocenę pracy. Ocenę cząstkową uwzględnia się przy dokonywaniu oceny pracy nauczyciela, po zakończeniu całego stażu. 

Wszystkie staże realizowane terminowo kończą się 31 maja danego roku szkolnego. Przedłużanie stażu należy więc naliczać od kolejnego dnia kalendarzowego po tym dniu, czyli od 1 czerwca. Do tego dnia należy dodać liczbę dni ciągłej nieobecności nauczyciela w pracy. Otrzymany z tych obliczeń dzień jest ostatnim dniem stażu nauczyciela. W tych obliczeniach uwzględnia się urlop wypoczynkowy, a więc czas trwania wakacji. W przypadku, gdy ostatni dzień stażu przypada na dzień ustawowo wolny od pracy, staż ulega zakończeniu w tym dniu, a nie w najbliższym dniu powszednim.

Opiekun stażu

Nauczycielom stażyście i kontraktowemu odbywającym staż, dyrektor szkoły przydziela spośród nauczycieli mianowanych lub dyplomowanych opiekuna, którego zadaniem jest udzielanie mu pomocy, w szczególności w przygotowaniu i realizacji w okresie stażu planu rozwoju zawodowego nauczyciela oraz opracowanie opinii o dorobku zawodowym nauczyciela za okres stażu. W szczególnie uzasadnionych przypadkach dyrektor szkoły może zmienić nauczycielowi opiekuna stażu. Szczegółowe obowiązki opiekuna stażu zapisano w rozporządzeniu w sprawie awansu zawodowego nauczycieli i dotyczą staży rozpoczętych według przepisów obowiązujących od 1 września 2018 r.

Obowiązki opiekuna stażu:

1. współpraca z nauczycielem odbywającym staż i wspieranie go w procesie wdrażania do pracy w zawodzie, w tym przypadku zapoznanie go z dokumentami obowiązującymi w danej szkole, w szczególności z dokumentacją przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej; 
2. współpraca z nauczycielem odbywającym staż w opracowaniu planu rozwoju zawodowego, w szczególności udzielanie mu pomocy w doborze właściwych form doskonalenia zawodowego;
3. wspieranie nauczyciela odbywającego staż w realizacji obowiązków zawodowych; 
4. umożliwianie nauczycielowi odbywającemu staż obserwowania prowadzonych przez siebie zajęć;
5. obserwowanie zajęć prowadzonych przez nauczyciela odbywającego staż;
6. dzielenie się z nauczycielem odbywającym staż swoją wiedzą i doświadczeniem, w szczególności omawianie z nauczycielem zajęć prowadzonych przez siebie oraz przez nauczyciela; 
7. inspirowanie i zachęcanie nauczyciela odbywającego staż do podejmowania wyzwań zawodowych; 
8. doskonalenie wiedzy i umiejętności w zakresie niezbędnym do pełnienia roli opiekuna stażu. 

Opiekun stażu, w terminie 7 dni od dnia zakończenia stażu, przedstawia dyrektorowi szkoły opinię o dorobku zawodowym nauczyciela za okres stażu, ze szczególnym uwzględnieniem obserwowanych zajęć prowadzonych przez nauczyciela oraz stopnia zaangażowania w realizację wymagań niezbędnych do uzyskania stopnia nauczyciela mianowanego.

Powinności i wymagania wobec nauczycieli w procesie awansu zawodowego

Dyrektor szkoły zapewnia nauczycielowi odbywającemu staż warunki do:

1. obserwacji zajęć dydaktycznych, wychowawczych oraz innych zajęć prowadzonych w szkole, w szczególności zajęć prowadzonych przez nauczyciela tego samego przedmiotu lub rodzaju zajęć, w tej samej lub innej szkole;
2. udziału w formach doskonalenia zawodowego, określonych w zatwierdzonym planie rozwoju zawodowego; 
3. korzystania z pomocy merytorycznej i metodycznej biblioteki pedagogicznej, poradni psychologiczno-pedagogicznej lub innych placówek oświatowych. 

W trakcie stażu dyrektor szkoły obserwuje i omawia z nauczycielem co najmniej jedne prowadzone przez niego zajęcia. 

Sprawozdanie z realizacji planu rozwoju zawodowego

Nauczyciel składa dyrektorowi szkoły sprawozdanie z realizacji planu rozwoju zawodowego, uwzględniające efekty jego realizacji dla nauczyciela i szkoły, w terminie 7 dni od dnia zakończenia stażu.

Ocena pracy nauczyciela po zakończeniu stażu

Od 1 września 2018 r. powiązano ścieżkę awansu zawodowego z oceną pracy nauczycieli. Dyrektor ma obowiązek dokonania oceny pracy nauczyciela:

• po zakończeniu stażu na stopień nauczyciela kontraktowego, mianowanego i dyplomowanego (w terminie 21 dni od dnia przedłożenia przez nauczyciela sprawozdania z realizacji planu rozwoju zawodowego);
• po zakończeniu dodatkowego stażu.

Ocena pracy nauczyciela ma charakter opisowy i jest zakończona stwierdzeniem uogólniającym: 

• ocena wyróżniająca,
• ocena bardzo dobra,
• ocena dobra,
• ocena negatywna. 

Na ocenę pracy nauczyciela i dyrektora szkoły nie mogą mieć wpływu:

• jego przekonania religijne;
• poglądy polityczne;
• odmowa wykonania przez niego polecenia służbowego, gdy odmowa taka wynikała z uzasadnionego przekonania, że wydane polecenie było sprzeczne z dobrem ucznia albo dobrem publicznym.

Kryteria i tryb dokonywania oceny pracy zostały określone na poziomie rozporządzenia. 

Wskaźniki do kryteriów oceny pracy nauczycieli, odnoszące się do poziomu spełniania poszczególnych kryteriów oceny pracy nauczycieli na kolejnych stopniach awansu zawodowego oraz uwzględniające specyfikę pracy w danej szkole zawiera regulamin.

Kryteria oceny pracy nauczyciela dotyczą stopnia realizacji obowiązków określonych w art. 6 i art. 42 ust. 2 KN oraz w art. 5 ustawy  Prawo oświatowe i obejmują wszystkie obszary działalności szkoły, odpowiednio do posiadanego stopnia awansu zawodowego. 

Przy wystawianiu oceny dyrektor ma obowiązek zasięgnąć opinii opiekuna stażu i rady rodziców. Rada rodziców przedstawia pisemną opinię w terminie 14 dni od dnia otrzymania zawiadomienia o dokonywanej ocenie pracy nauczyciela. Nieprzedstawienie opinii przez radę rodziców nie wstrzymuje dokonywania oceny pracy. Dyrektor dodatkowo może zasięgnąć opinii samorządu uczniowskiego. Ponadto dyrektor na wniosek nauczyciela zasięga, a z własnej inicjatywy może zasięgnąć, opinii właściwego doradcy metodycznego na temat pracy nauczyciela, a w przypadku braku takiej możliwości – opinii innego nauczyciela dyplomowanego lub mianowanego. 

Nauczyciel, po ustaleniu oceny jego pracy, otrzymuje od dyrektora kartę oceny pracy (oryginał) zawierającą ocenę pracy, jej uzasadnienie oraz pouczenie o możliwości wniesienia odwołania albo wniosku 
o ponowne ustalenie oceny. 

Ocenę pracy nauczyciela ustala się po ustaleniu poziomu spełniania wszystkich kryteriów oceny pracy określonych dla danego stopnia awansu zawodowego, z zastosowaniem wskaźników oceny pracy określonych w regulaminie. W przypadku ustalenia poziomu spełniania kryteriów oceny pracy na poziomie: 

• 95% i powyżej – nauczyciel otrzymuje ocenę wyróżniającą,
• 80% i powyżej – nauczyciel otrzymuje ocenę bardzo dobrą, 
• 55% i powyżej – nauczyciel otrzymuje ocenę dobrą,
• poniżej 55% – nauczyciel otrzymuje ocenę negatywną. 

W przypadku uzupełniania przez nauczyciela tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć na podstawie art. 22 ust. 1 (przeniesienie), oceny pracy nauczyciela dokonuje dyrektor szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony, w porozumieniu z dyrektorem szkoły, w której nauczyciel uzupełnia obowiązkowy wymiar zajęć. W przypadku gdy nauczyciel zatrudniony w kilku szkołach, który w żadnej z tych szkół nie jest zatrudniony w wymiarze co najmniej ½ obowiązkowego wymiaru zajęć, łącznie jednak wymiar jego zajęć stanowi co najmniej ½ obowiązkowego wymiaru zajęć dla danego stanowiska), oceny pracy nauczyciela po zakończeniu stażu na kolejny stopień awansu zawodowego dokonuje dyrektor szkoły wyznaczony przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny w porozumieniu z dyrektorami szkół, w których nauczyciel odbywał staż. Oceny pracy nauczyciela, któremu powierzono zadania doradcy metodycznego dokonuje dyrektor szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony, po uzyskaniu oceny pracy dokonanej przez dyrektora właściwej placówki doskonalenia nauczycieli, w zakresie dotyczącym wykonywania zadań doradcy metodycznego.

Ocenę pracy ustala się po zapoznaniu nauczyciela z jej projektem oraz wysłuchaniu jego uwag i zastrzeżeń. Na wniosek nauczyciela przy zapoznawaniu go z projektem oceny pracy i wysłuchaniu jego uwag i zastrzeżeń może być obecny przedstawiciel wskazanej przez nauczyciela zakładowej organizacji związkowej. Uwagi i zastrzeżenia do projektu oceny pracy nauczyciel może zgłosić w formie pisemnej, w terminie 5 dni roboczych od dnia zapoznania go z projektem oceny. Nauczyciel, po ustaleniu oceny jego pracy, otrzymuje od dyrektora kartę oceny pracy (oryginał) zawierającą ocenę pracy, jej uzasadnienie oraz pouczenie o możliwości wniesienia odwołania albo wniosku o ponowne ustalenie oceny. Kopię karty oceny pracy włącza się do akt osobowych nauczyciela. Od ustalonej oceny pracy, w terminie 14 dni od dnia jej doręczenia, przysługuje nauczycielowi prawo wniesienia odwołania, za pośrednictwem dyrektora szkoły, do organu sprawującego nadzór pedagogiczny nad szkołą.

Postępowanie egzaminacyjne/kwalifikacyjne

Organem właściwym do przeprowadzenia:

• postępowania egzaminacyjnego dla nauczyciela stażysty jest dyrektor szkoły,
• postępowania egzaminacyjnego dla nauczyciela kontraktowego jest organ prowadzący szkołę,
• postępowania kwalifikacyjnego dla nauczyciela mianowanego jest organ nadzoru pedagogicznego.

W toku tego postępowania dokonywana jest ocena spełnienia przez nauczyciela wymagań niezbędnych do uzyskania danego stopnia, określonych przepisami rozporządzenia, a oceny tej dokonuje odpowiednio komisja egzaminacyjna lub kwalifikacyjna, której skład określa ustawa Karta Nauczyciela. Nauczycielowi mianowanemu, ubiegającemu się o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego, za spełnienie odpowiednich wymagań uznaje się także jego odpowiedni dorobek zawodowy, ze szczególnym uwzględnieniem okresu od dnia uzyskania stopnia nauczyciela mianowanego.

Tabela 1. Powinności i wymagania wobec nauczyciela ubiegającego się o kolejny stopień awansu zawodowego