Organizacja wycieczek szkolnych w pigułce

Najlepszym sposobem na tzw. zresetowanie organizmu jest zmiana otoczenia i wyjazd w bliższe bądź dalsze ciekawe okolice oraz zmiana organizacji dnia. Biorąc pod uwagę możliwości edukacyjne szkoły, najczęściej uczniowie i nauczyciele korzystają z następujących form organizacyjnych o charakterze turystycznym, rekreacyjnym lub sportowym:
 

1.	Wycieczki przedmiotowe – organizowane w celu uzupełnienia programu nauczania, w ramach danego przedmiotu lub przedmiotów pokrewnych
2.	Wycieczki krajoznawczo-turystyczne
3.	Imprezy krajoznawczo-turystyczne, takie jak: biwaki, konkursy, turnieje
4.	Imprezy turystyki kwalifikowanej i obozy wędrowne; wymagane jest od uczestników przygotowania kondycyjnego i specjalistycznych umiejętności oraz posługiwania się wymaganym sprzętem
5.	Imprezy wyjazdowe związane z realizacją programu: zielone i białe szkoły, szkoły – imprezy ekologiczne

W dokumentacji zebranej w czasie przygotowywania wycieczki powinny znajdować się [2, 4]:

• Karta wycieczki (zgodna z załącznikiem rozporządzenia MEN z dnia 25 maja 2018 r., poz. 1055).
• Lista uczestników (zawierająca dane: imię, nazwisko, telefon kontaktowy do rodziców/opiekunów, klasa, PESEL, liczba opiekunów, imię i nazwisko kierownika).
• Karta wyjścia (w przypadku wycieczek – wyjść jednodniowych), zawierająca dane: datę, klasę, godzinę wyjścia i powrotu do szkoły, cel i miejsce wyjścia, liczbę uczestników, imię i nazwisko opiekuna wraz z numerem telefonu).
• Oświadczenie rodzica/opiekuna: wyrażenie zgody na uczestnictwo dziecka w wycieczce.
• Oświadczenie ucznia o zapoznaniu się i akceptacji regulaminu i programu wycieczki.
• Szczegółowy harmonogram i program wycieczki (obejmujący każdy dzień),.
• Zadania opiekuna(-ów) wraz z jego(ich) podpisem.
• Umowy z organizatorem wycieczki (firmą turystyczną) lub poszczególnymi osobami (przewoźnikiem, właścicielem bazy noclegowej, żywieniowej).
• Informację o zgłoszeniu organizacji wyjazdu zagranicznego przez dyrektora szkoły organowi sprawującemu nadzór (Kuratorium Oświaty).
• W przypadku wycieczki zagranicznej również Listę Podróżujących dla Wycieczek w Unii Europejskiej (załącznik do rozporządzenia MSWiA z dnia 22 września 2005 r., Dz. U. Nr 188, poz. 1582) wraz z potwierdzeniem ubezpieczenia uczestników (nazwa firmy ubezpieczającej, numer polisy i jej kserokopię).

Najważniejsze zasady przygotowywania i prowadzenia wycieczek [3]:

• Zapewnienie bezpieczeństwa podopiecznym (zawsze są pod opieką, czas wolny podczas wyjazdu nie powinien mieć miejsca, ewentualnie zaplanować go w miejscu, gdzie duża przestrzeń wraz z poruszającymi się po niej dziećmi jest widoczna, np. rynek miasta).
• Dostosowanie poszczególnych elementów planowania wycieczki (terminu, miejsca, czasu trwania, długości i rodzaju tras marszowych) do wieku i poziomu sprawności dzieci, a czasem i ich stanu zdrowia (niezbędne informacje o alergiach, chorobach przewlekłych, problemach zdrowotnych itp.).
• Przygotowanie/zebranie niezbędnych dokumentów (karta i program wycieczki, oświadczenia rodziców o wyrażeniu zgody na wyjazd dzieci, spis niezbędnego wyposażenia uczestnika, regulaminy, lista uczestników z danymi typu: imię i nazwisko, data i miejsce urodzenia, adres zamieszkania, PESEL, numery telefonów kontaktowych do opiekunów, ubezpieczenie grupy wraz z opiekunami, o ile stanowi ono część wchodzącą w organizację wycieczki).
• Zapoznanie uczestników z regulaminem wycieczki, oświadczenie każdego z uczestników o zapoznaniu się z nim.
• Przeprowadzenie z rodzicami spotkania informacyjnego przed wycieczką (szczegółowe informacje o przebiegu wycieczki – programie, obowiązującym regulaminie, stanie zdrowia uczestników i ewentualnych lekach, które muszą zażywać, ustalenie wielkości kieszonkowego i sposobu przechowywania).
• Przygotowanie apteczki z wymaganą zawartością (m.in. bandaże, plastry, gazy, opatrunki, rękawiczki gumowe, nożyczki), oddanie jej pod opiekę kierownikowi oraz jednemu z opiekunów.
• Przydzielenie uczestnikom określonych zadań do zrealizowania podczas wycieczki, np. przygotowanie informacji na temat określonych miejsc, obiektów, fauny, flory, zabytków, znanych osób z tego rejonu itp.
• Podczas dłuższych marszy zapewnienie dodatkowego prowiantu i napojów (np. każdy uczestnik otrzymuje do własnego plecaka określony prowiant).
• Po każdej zmianie organizacyjnej (marszu, zwiedzaniu) sprawdzić liczebność grupy.
• Przeprowadzenie wieczornego podsumowania dnia z całą grupą: pochwały, ocena zachowania, plany na kolejny dzień, sposób przygotowania się, przydzielenie obowiązków poszczególnym osobom.
• Dopilnowanie oraz sprawdzenie przed wyjściem ubioru i obuwia uczestników (ich dostosowanie do warunków pogodowych, posiadanie dodatkowej odzieży ochronnej przeciwdeszczowej, odpowiednich butów sportowych bądź turystycznych).
• Dbanie o punktualność (wychodzenie zgodnie z zaplanowaną godziną, przybycie na miejsce itp.).
• Na wycieczki organizowane na terenie Polski wyraża zgodę dyrektor szkoły, który również wyznacza kierownika oraz zatwierdza kartę wycieczki. Nauczyciel pełniący funkcję opiekuna uczniów może pełnić jednocześnie funkcję kierownika wycieczki szkolnej, co jest zgodne z rozporządzeniem MEN (Dz. U. z 2001 r. Nr 135, poz. 1516).

Planowanie i organizacja wycieczki – etap wstępny

Planowanie i przygotowanie wycieczki szkolnej wymaga merytorycznej akceptacji dyrektora placówki edukacyjnej. Organizacja wstępna imprezy wyjazdowej powinna obejmować:

• określenie charakteru i celu imprezy,
• ustalenie uczestników imprezy,
• ustalenie kadry opiekunów,
• ustalenie terenu wycieczki (m.in. listy zwiedzanych obiektów czy zabytków),
• ustalenie czasu trwania i terminu,
• ustalenie środka transportu, miejsca noclegu, miejsca i sposobu żywienia,
• ustalenie orientacyjnego kosztu wycieczki.

Złożoność organizacyjna każdej wycieczki jest związana z czasem jej trwania. Wycieczki jednodniowe (kilkugodzinne) dotyczą zazwyczaj najbliższej okolicy lub niedalekiego od miejsca zamieszkania rejonu, dlatego planowanie trasy, odwiedzanych miejsc i sposobu transportu stanowi tu podstawowy element organizacyjny.
 

Tabela 1. Najważniejsze zadania kierownika i opiekuna wycieczki (organizowanej przez firmę)

Zadania kierownika wycieczki szkolnej

Zadania opiekuna wycieczki szkolnej

opracowanie programu i harmonogramu wycieczki, opracowanie regulaminu oraz zapoznanie z nim wszystkich uczestników wycieczki, nadzorowanie zaopatrzenia uczestników w sprawny sprzęt i ekwipunek, sprawdzenie i uzupełnienie apteczki zabieranej na wycieczkę, przydzielenie jej konkretnej osobie, dokonanie podziału zadań wśród uczestników, przygotowanie informacji dla rodziców (skrócony harmonogram, termin oraz godzina wyjazdu i przyjazdu, spis niezbędnego wyposażenia dla każdego uczestnika), przygotowanie pełnej dokumentacji wycieczki i złożenie jej u dyrektora szkoły kilka dni przed wyjazdem, informowanie na bieżąco szkoły o przebiegu wycieczki

sprawowanie opieki nad przydzielonymi mu uczniami, współdziałanie z kierownikiem w zakresie przygotowania oraz realizacji programu i harmonogramu wycieczki, sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem regulaminów przez uczniów, a szczególnie zasad bezpieczeństwa, nadzorowanie wykonywania zadań przydzielonych uczniom, kontrola stanu liczbowego uczestników po każdej zmianie miejsca (przed i po powrocie), troska o bezpieczeństwo uczestników wycieczki (znajomość przepisów oraz ich ścisłe przestrzeganie i egzekwowanie), wykonywanie zadań zleconych przez kierownika wycieczki, pełnienie nadzoru również podczas tzw. „czasu wolnego”

W przypadku 2-dniowych wycieczek z nocowaniem warto zaplanować nocleg w nietypowym miejscu (schronisku, leśniczówce, gospodarstwie agroturystycznym), które nie zawsze może posiadać wysoce komfortowe warunki (wieloosobowe pokoje, podstawowe sanitariaty). Jednak nietypowe i ciekawe otoczenie pozwoli zapomnieć o niewielkich i chwilowych niedogodnościach. Ograniczając koszty wyjazdu, można też brać przykład z harcerzy, którzy podczas noclegów korzystają z własnego sprzętu – m.in. karimat i śpiworów. Będzie to dodatkowa atrakcja dla dzieci, które z takich „polowych” warunków dotychczas nie korzystały.

Zalecane jest, aby przy planowaniu wycieczki bezpośrednio zostali zaangażowani sami jej uczestnicy, których zadaniem może być m.in.: przygotowanie prezentacji związanych ze zwiedzaną okolicą, pełnienie określonych ról, funkcji, co wiąże się z większą odpowiedzialnością każdego ucznia za prawidłową realizację tematyki wyjazdu. Również decyzja co do wyboru trasy wycieczki czy układania programu powinna być podjęta podczas wspólnej dyskusji z uczestnikami, która już na etapie wstępnym uczy samodzielności i współdziałania w zespole.

Program i harmonogram wycieczki

Program każdej szkolnej wycieczki powinien być dostosowany do wieku uczniów, ich zainteresowań, ale też poziomu sprawności. Znając wiek i możliwości fizyczne uczestników wycieczki oraz ich potrzeby i oczekiwania, można trafnie wybrać kierunek/trasę planowanej wycieczki. Kolejnym krokiem będzie ustalenie harmonogramu wycieczki wraz ze szczegółowym programem minutowym na każdy dzień (tzw. kalkulacja czasu), np.:
 

...

Przedział czasu	Program minutowy dnia
8.00–9.00	pobudka i toaleta poranna
9.00–9.45	śniadanie