Uczeń z niepełnosprawnością intelektualną na lekcji WF – wskazania do pracy

Osoby z niepełnosprawnością intelektualną stanowią dużą grupę społeczną. Niepełnosprawność intelektualna to zaburzenie rozwojowe polegające na znacznym obniżeniu ogólnego poziomu funkcjonowania intelektualnego, któremu towarzyszą deficyty w zakresie zachowań adaptacyjnych (w szczególności niezależności i odpowiedzialności). Warto podkreślić, że niepełnosprawność intelektualna nie jest chorobą w sensie medycznym ani zaburzeniem psychicznym.

Niepełnosprawność intelektualna – stopnie i charakterystyka

Wyróżnia się cztery stopnie niepełnosprawności intelektualnej: lekki, umiarkowany, znaczny i głęboki. Trudno jest scharakteryzować osoby z niepełnosprawnością intelektualną jako jednorodną grupę. Każda osoba z taką niepełnosprawnością jest inna pod względem swoich indywidualnych potrzeb czy trudności w funkcjonowaniu. Osoby z niepełnosprawnością intelektualną różnią się między sobą i nie wynika to tylko ze stopnia ich niepełnosprawności. Osoby o tym samym stopniu niepełnosprawności intelektualnej rozwijają się i funkcjonują często na bardzo różnym poziomie. Dodatkowo dzieci te bardzo często obciążone są różnego rodzaju chorobami, które również niekorzystnie oddziałują na ich rozwój i hamują go.

Z niepełnosprawnością intelektualną często wiąże się opóźnienie rozwoju fizycznego oraz niezręczność ruchowa.

Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym mają możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół, a więc i w szkołach ogólnodostępnych. Zalecenia co do formy kształcenia zapisane w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego są tylko sugestią. Decyzja o wyborze placówki należy do rodziców ucznia.

Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim realizują podstawę programową kształcenia ogólnego. Kształcenie uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym jest poważnym wyzwaniem dla szkoły przede wszystkim z uwagi na odrębną podstawę programową oraz plan nauczania. Edukacja takich uczniów opiera się na indywidualnych programach edukacyjno-terapeutycznych. Mimo realizacji odrębnej podstawy programowej, ramowy plan nauczania zarówno dla uczniów z lekkim, umiarkowanym, jak i znacznym stopniem niepełnosprawności przewiduje zajęcia edukacyjne z wychowania fizycznego. 

Dzieci i młodzież niepełnosprawna intelektualnie w stopniu głębokim realizują obowiązek szkolny w formie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych. Celem tych zajęć jest wspomaganie rozwoju, rozwijanie zainteresowania otoczeniem oraz rozwijanie samodzielności w funkcjonowaniu w codziennym życiu, stosownie do ich możliwości psychofizycznych oraz indywidualnych potrzeb rozwojowych.

Sprawność fizyczna osób z niepełnosprawnością intelektualną 

Liczne zaburzenia i deformacje wynikające z uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego osób z niepełnosprawnością intelektualną powodują, że rozwój somatyczny oraz motoryczny tych osób jest utrudniony, a co za tym idzie – są one bardziej niż osoby pełnosprawne narażone na negatywne skutki ograniczenia aktywności ruchowej.

Szerokie badania dotyczące rozwoju somatycznego i sprawności fizycznej osób niepełnosprawnych intelektualnie pokazują, że im głębszy poziom niepełnosprawności intelektualnej, tym bardziej opóźniony rozwój ruchowy. Jedynie osoby z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim są w stanie osiągnąć podobny poziom sprawności fizycznej (w ruchach o nieskomplikowanej strukturze) co osoby z normą intelektualną, ale pod warunkiem czynnego uczestnictwa w zajęciach z wychowania fizycznego oraz pozaszkolnej aktywności ruchowej. Duże zróżnicowanie sprawnościowe niepełnosprawnych intelektualnie nakazuje, aby w procesie wychowania fizycznego i sportu oraz podczas wykonywania czynności zawodowych i domowych dobierać obciążenia, które będą dostosowane do ich możliwości wysiłkowych. 

Warto w tym miejscu wspomnieć, że osoby z umiarkowaną i znaczną niepełnosprawnością intelektualną często charakteryzują się większą masą ciała i wyższym BMI niż osoby z niepełnosprawnością w stopniu lekkim. Z kolei nadwaga (otyłość) sprzyja ograniczeniu aktywności ruchowej, a mała aktywność ruchowa dodatkowo nasila lub utrwala niską sprawność fizyczną.

WF uczniów z niepełnosprawnością intelektualną 

Zadaniem szkoły jest zapewnienie uczniom odpowiedniej dawki ruchu, a dla wielu uczniów, zwłaszcza tych z niepełnosprawnością intelektualną, są to jedyne formy zorganizowanej aktywności fizycznej, w jakich uczestniczą. W przypadku osób niepełnosprawnych intelektualnie zajęcia wychowania fizycznego służą nie tylko podtrzymaniu zdrowia i ogólnej sprawności, tak by mogły one jak najpełniej funkcjonować w życiu społecznym, ale są również formą rehabilitacji ruchowej czy elementem psychoterapii.

Główne cele zajęć wychowania fizycznego ucznia z niepełnosprawnością intelektualną, bez względu na jej stopień, są następujące:

• Rozwijanie sprawności małej motoryki (ćwiczenia manualne, koordynacja rąk, stymulacja sensoryczna dłoni i rąk).
• Rozwijanie sprawności dużej motoryki (kształtowanie prawidłowych pozycji wyjściowych do ćwiczeń, prawidłowej postawy, umiejętności elementarnych − lokomocyjnych, nielokomocyjnych, manipulacyjnych).
• Doskonalenie reakcji równoważnych.
• Stymulowanie dotykowe z uwzględnieniem czucia głębokiego.
• Kształtowanie zdolności motorycznych (koordynacyjnych, siłowych, szybkościowych, wytrzymałościowych).
• Wyzwalanie aktywności ruchowej przez zabawy sportowe oparte na naturalnej potrzebie ruchu.
• Hartowanie organizmu (realizowanie zajęć na świeżym powietrzu).
• Wdrażanie do dbałości o zdrowie, rozumienia związku aktywności fizycznej ze zdrowiem.
• Wdrażanie do współdziałania w zespole, respektowania przepisów i zasad sportowych, w tym zasad fair play.
• Kształtowanie postawy świadomego uczestniczenia uczniów w różnych imprezach sportowo-rekreacyjnych i masowych zawodach.
   

Tabela 1. Stopnie niepełnosprawności intelektualnej

Stopień niepełnosprawności	Krótka charakterystyka
Lekki	umiejętności językowe pozwalające na posługiwanie się mową do codziennych potrzeb i podtrzymywania rozmowy, niezależność w zakresie samoobsługi, obniżona zdolność koncentracji uwagi, trudności w uczeniu się, ograniczona precyzja ruchów, słaba koordynacja
Umiarkowany	ograniczony zakres rozumienia i posługiwania się mową, ubogi zakres słownictwa, dość dobra samoobsługa w czynnościach estetyczno-higienicznych, osoby te potrzebują jednak nadzoru, opanowanie w ograniczonym zakresie takich umiejętności szkolnych, jak: czytanie,  pisanie czy liczenie, trudności w dłuższym skoncentrowaniu się na przedmiocie czy czynności, ruchy mało precyzyjne, niezgrabne, wolne tempo czynności ruchowych
Znaczny	duże problemy w porozumiewaniu się z otoczeniem, samodzielne wykonywanie prostych czynności związanych z samoobsługą, poważne trudności z koncentracją uwagi, zapamiętywaniem oraz z wykonywaniem poleceń, słaba motoryka
Głęboki	niezdolność do samodzielnej egzystencji, ograniczenia w zakresie poruszania się, minimalna zdolność do komunikowania się z otoczeniem

Wskazówki do pracy 

Wskazania do pracy z uczniem z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim:

• Stosowane ćwiczenia czy gry powinny być proste, o nieskomplikowanej strukturze ruchowej. Aby uczeń opanował daną umiejętność, możemy zapewnić mu większą ilość ćwiczeń lub wydłużyć czas na osiągnięcie umiejętności (w razie potrzeby możemy rozważyć zwolnienie ucznia z wykonania ćwiczeń przerastających jego możliwości ruchowe). Nie należy zmuszać ucznia do wykon...