Formy wsparcia dziecka z nadwagą i otyłością na lekcji WF

Podstawowe definicje otyłości oraz wskaźnika BMI

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO – World Health Organization) określa otyłość jako nieprawidłowe lub nadmierne nagromadzenie tłuszczu w tkance tłuszczowej prowadzące do pogorszenia stanu zdrowia. W prowadzonych na dużą skalę badaniach populacyjnych i klinicznych do określenia otyłości używa się wskaźników wagowo-wzrostowych. Najszersze zastosowanie uzyskał wskaźnik Queteleta II, znany też jako wskaźnik masy ciała (BMI – Body Mass Index), który obliczamy, dzieląc masę ciała w kilogramach przez wzrost w metrach podniesiony do kwadratu. W praktyce otyłość w wieku dorosłym definiowana jest jako BMI większe od 30, a nadwaga większe od 25. BMI powyżej 40 wskazuje na otyłość z bezpośrednim zagrożeniem życia, charakteryzującą się podwyższonym ryzykiem zgonu. 

Zgodnie z inną definicją otyłość to ogólnoustrojowa, przewlekła choroba metaboliczna, wynikająca z zaburzenia równowagi między poborem i wydatkowaniem energii (homeostazy energetycznej organizmu), objawiająca się zwiększeniem ilości tkanki tłuszczowej w organizmie. W miarę nasilania się tego procesu oraz upływu czasu, pojawiają się patologie i dysfunkcje, dotyczące wszystkich układów i narządów (Tatoń J., Czech A., Bernas M., Otyłość. Zespół metaboliczny).

Określenie otyłości u dzieci i młodzieży jest sprawą bardziej skomplikowaną, ze względu na to, iż tempo rozwoju tkanki tłuszczowej w okresie od urodzenia do dojrzałości jest zmienne. W trakcie wzrastania wysokość i masa ciała nie tylko powiększają się z wiekiem, ale zmieniają się również ich proporcje. W ocenie stopnia nadwagi i otyłości należy brać pod uwagę różnice w przebiegu wzrastania, dojrzewania i rozmieszczenia tkanki tłuszczowej u każdej płci oraz duże indywidualne różnice w budowie i składzie ciała (Małecka-Tendera E., Mazur A., Definicja otyłości).

Do oceny stanu odżywienia w wieku rozwojowym (do ukończenia osiemnastego roku życia) stosowane są tabele lub siatki centylowe wartości BMI opracowane przez Palczewską i Niedźwiecką uwzględniające wiek, osobne dla chłopców i dziewcząt. Zgodnie z obowiązującą definicją WHO: nadwaga to zaburzenie, w którym wartość wskaźnika BMI jest równa lub większa od 85 centyla (≥ 85c), a mniejsza niż 95 (< 95c); otyłość rozpoznajemy, gdy wartość wskaźnika BMI jest równa lub większa od 95 centyla (≥ 95c). Ocena rozwoju fizycznego dokonywana jest u dzieci i młodzieży podczas każdego badania profilaktycznego (tak zwanego bilansu zdrowia) i odnotowywana w karcie badania profilaktycznego, zawartej w dokumentacji medycznej oraz książeczce zdrowia dziecka (Karney A., Oblacińska A., Kluba L., Świątkowska D., Otyłość u dzieci i młodzieży. Poradnik dla rodziców).

Dokładniejszej oceny stopnia otyłości można dokonać, mierząc grubość fałdów skórno-tłuszczowych (na ramieniu, pod łopatką i na brzuchu). Metoda ta jednak wymaga posłużenia się wyskalowanym specjalistycznym sprzętem (fałdomierzem) oraz dużego doświadczenia w wykonywaniu pomiarów. Z tego powodu została niejako „zarezerwowana” dla antropologów i nie jest stosowana powszechnie.

Dzieci otyłe są dyskryminowane przez rówieśników, mają niską samoocenę, niekiedy objawy depresyjne, a depresja jest tym silniej wyrażana, im wyższy jest wskaźnik BMI. Zaburzenia te sprzyjają powstawaniu jadłowstrętu psychicznego i bulimii. Według zaleceń ekspertów leczeniem powinny być objęte dzieci z otyłością rozpoznaną na podstawie wskaźnika BMI, którego wartość przekracza 95 centyli (Sikorska-Wiśniewska G., Nadwaga i otyłość u dzieci i młodzieży).

Zajęcia wychowania fizycznego z osobami otyłymi 

W dzisiejszym skomputeryzowanym świecie coraz więcej uczniów ma ogromny problem z utrzymaniem prawidłowej masy ciała. W polskich szkołach pojawiają się dzieci z nadwagą i otyłością, które wymagają specjalnego podejścia, przede wszystkim podczas lekcji wychowania fizycznego.

Nauczyciel powinien zachęcać swoich uczniów do podjęcia walki o uzyskanie prawidłowej masy ciała poprzez m.in.:

• uświadomienie im potrzeby codziennej aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności, która powinna trwać od 45 do 90 minut dziennie,
• pomoc w doborze odpowiedniej formy aktywności, która doprowadzi do uzyskania optymalnej masy ciała,
• uzmysłowienie dużego znaczenia właściwych nawyków żywieniowych dla zachowania prawidłowej postawy ciała,
• wsparcie w systematycznym, aktywnym udziale w zajęciach wychowania fizycznego,
• zapobieganie negatywnemu zachowaniu innych ucz­niów.

(Rogacka A., Poradnik dla nauczyciela wychowania fizycznego w szkole ponadgimnazjalnej). 

Uczniowie z nadwagą oraz otyłością powinni uczestniczyć we wszystkich zajęciach, jednak nie jest wskazane u nich wykonywanie ćwiczeń o dużej intensywności. Warto natomiast wprowadzać ćwiczenia o umiarkowanej i niewielkiej intensywności. Zalecane formy aktywności dla osób borykających się z nadwagą i ot...